Σάββατο 23 Απριλίου 2011

ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ


  • Εισαγωγικά:
Για την ανάπτυξη μιας παραγράφου πρώτιστα απαιτείται η συγκέντρωση επαρκούς  και έγκυρου υλικού, με το οποίο θα υποστηριχθεί πειστικά η θεματική πρόταση. Αξίζει ακόμη να παρατηρηθεί ότι στη διαδικασία της παραγραφοποίησης δεν πρέπει να υπάρχει αυτοσχεδιασμός αλλά προσχεδιασμός,

Σάββατο 9 Απριλίου 2011

ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ Ή ΕΠΑΓΩΓΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ


«Ο εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται ως αιώνας των μεγαλύτερων και σημαντικότερων κοινωνικο-οικονομικών αλλαγών. Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο μέσος " Δυτικός άνθρωπος" ζει στο κατώφλι του 21 ου αιώνα μία πολύ διαφορετική καθημερινή ζωή από τον αντίστοιχο άνθρωπο των αρχών του 20oυ αιώνα. 'Ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης γι' αυτές τις δραματικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή φέρει και η πρόοδος στις λεγόμενες βιοϊατρικές επιστήμες. Η ανακάλυψη της δομής του DNA, πριν από 45 περίπου χρόνια, και η επακόλουθη "έκρηξη γνώσης" στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής φέρνουν την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μια νέα τάξη πραγμάτων».


Παραγωγική ή επαγωγική  η πορεία;
                 ( στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, της Γ΄ Λυκείου)

Στο θέμα που πρόκυψε για το χαρακτηρισμό της συλλογιστικής πορείας του συγγραφέα (στην πρώτη παράγραφο του κειμένου του) ως επαγωγικής ή παραγωγικής, νομίζω χρήσιμο να θυμίσουμε και να  διευκρινίσουμε τα ακόλουθα:
.α΄. Συλλογισμός  είναι η λογική ενέργεια κατά την οποία από δεδομένες κρίσεις (που τις λέμε προκείμενες κρίσεις) παράγεται κατά λογική ακολουθία άλλη κρίση (τη λέμε συμπέρασμα), διαφορετική από αυτές (που το περιεχόμενό της όμως περιέχεται σ’ αυτές, τις προκείμενες).
.β΄. Οι συλλογισμοί ως προς την πορεία διακρίνονται σε : παραγωγικούς, επαγωγικούς, αναλογικούς. Παραγωγικοί  λέγονται εκείνοι , όπου (εν οις, γράφει ο Βορέας, Λογική, σελ. 95) από κρίση γενική συμπεραίνουμε για επιμέρους κρίσεις[1]. Επαγωγικοί  είναι οι συλλογισμοί, όπου από κρίσεις για επιμέρους περιστατικά προχωρούμε συμπερασματικά σε κρίση γενικευτική[2].
.γ΄. Λέγοντας και γράφοντας συλλογιστική πορεία που αρχίζει κάπου – στο χαρτί ή στο χρόνο- και προχωρεί δεν αναφερόμαστε στο   αν αρχίσαμε τη συλλογιστική πορεία μας με τη γενική κρίση (για να χαρακτηρίσουμε το συλλογισμό παραγωγικό) ή καταλήγουμε σ’ αυτήν  τη γενικευτική κρίση (για να τον πούμε επαγωγικό). Σημασία  δεν έχει η θέση  αυτών των κρίσεων  στο χαρτί ή στο λόγο, σημασία έχει το ποιες κρίσεις απορρέουν λογικά από μια άλλη (παραγωγικός συλλογισμός) ή ποια κρίση γενικευτική οικοδομείται από τις άλλες (επαγωγικός συλλογισμός).
 Το τυπικό, βέβαια,  σχήμα συλλογισμών  παρουσιάζει  πρώτα τις προκείμενες  κρίσεις (αυτό υποδηλώνει και  η ονομασία τους: προ – κείμενες) και  έπειτα το συμπέρασμα. Συχνά όμως  στο λόγο του κάποιος προτάσσει το συμπέρασμα και σπεύδει  να το στηρίξει με τις προκείμενες, πορεία φαινομενικά αντίστροφη. Παράδειγμα   τέτοιας φαινομενικής αντιστροφής είναι ο τρόπος γραφής του Αριστοτέλη:  συνήθιζε να γράφει μια κρίση  γενική (που ήταν γι’ αυτόν – στη σκέψη του – συμπέρασμα επαγωγικό, γενικευτικό) και ύστερα  να παραθέτει τις επιμέρους παρατηρήσεις,  οι οποίες τον είχαν οδηγήσει σ’ αυτό το συμπέρασμα. Τα Πολιτικά  του τα αρχίζει  έτσι: «Πάσαν κοινωνίαν  ορώμεν αγαθού τινός ένεκεν συνεστηκυίαν», (κρίση γενική, αποτέλεσμα επαγωγικού συλλογισμού). Και συνεχίζει επεξηγηματικά: «του γαρ δοκούντος είναι αγαθού χάριν πάντες πάντα πράττουσιν» (=γιατί από άπειρες περιπτώσεις που έχω παρατηρήσει τη συμπεριφορά των  ανθρώπων έχω βγάλει το συμπέρασμα πως όλοι οι άνθρωποι  όλα όσα πράττουν τα πράττουν για χάρη αυτού  του αποτελέσματος που το θεωρούν αγαθό).  Ο λόγος του  περιέχει τρεις γενικευτικές  κρίσεις (όλες συμπεράσματα συλλογισμών επαγωγικών που οδηγούν στα: «πάσαν….πάντες …πάντα»). Οι συλλογισμοί του είναι  επαγωγικοί  και ας αρχίζει με το γενικευτικό όρο («πάσαν», «πάντες», «πάντα»).

.δ΄. Εκείνος βέβαια υπήρξε δημιουργός / πατέρας της Λογικής.  Οι απόγονοί του, μακρινοί, όχι μόνο λόγω χρονικής απόστασης, ολίσθησαν παρακολουθώντας τη φαινομενολογία των συλλογισμών.

Συγκεκριμένα   :
Έδωσαν το παρακάτω κείμενο : «Ο εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται ως αιώνας των μεγαλύτερων και σημαντικότερων κοινωνικο-οικονομικών αλλαγών. Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο μέσος " Δυτικός άνθρωπος" ζει στο κατώφλι του 21 ου αιώνα μία πολύ διαφορετική καθημερινή ζωή από τον αντίστοιχο άνθρωπο των αρχών του 20oυ αιώνα. 'Ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης γι' αυτές τις δραματικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή φέρει και η πρόοδος στις λεγόμενες βιοϊατρικές επιστήμες. Η ανακάλυψη της δομής του DNA, πριν από 45 περίπου χρόνια, και η επακόλουθη "έκρηξη γνώσης" στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής φέρνουν την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μια νέα τάξη πραγμάτων».
Και ζήτησαν από τους εξεταζόμενους να χαρακτηρίσουν τη συλλογιστική πορεία με την οποία αναπτύσσει τη  σκέψη  του ο συγγραφέας και να  αιτιολογήσουν τη θέση τους.  Τη θεωρούν  (όπως φάνηκε από τις Οδηγίες που έστειλαν στους βαθμολογητές) παραγωγική. Γιατί:
·        Στην αρχή του  παραπάνω   κειμένου αναφοράς  είδαν  κρίση γενική και νόμισαν ότι έχουν την κορυφή παραγωγικού  συλλογισμού, ενώ πρόκειται για γενικευτικό συμπέρασμα πολλών παρατηρήσεων (επαγωγικός συλλογισμός).
·        Τις επόμενες προτάσεις, που είναι επίσης γενικές και δεν απορρέουν από την πρώτη αλλά την ενισχύουν, τις θεώρησαν συνέχεια παραγωγικού συλλογισμού, ενώ είναι τεκμήρια ενίσχυσης της αρχικής πρότασης.
Ολοκλήρωσαν την πορεία τους στο πεδίο της σύγχυσης με νεότερες Οδηγίες γράφοντας: « Ο συγγραφέας αναπτύσσει τη θέση του με παραγωγική συλλογιστική πορεία:  Αρχίζει με τη θεματική περίοδο  Ο εικοστός  αιώνας….γενική θέση, στη συνέχεια μεταβαίνει σε μερικότερες έννοιες (τεχνολογία  κλπ.), δηλαδή στα αποδεικτικά στοιχεία με τα οποία αναπτύσσει και τεκμηριώνει τη θέση του».

Αλλά, αν  είναι αποδεικτικά στοιχεία  και με αυτά τεκμηριώνει  την (αρχική) θέση, τότε ο άνθρωπος οικοδομεί επαγωγικό συλλογισμό, όχι παραγωγικό.
(Η εικόνα της σύγχυσης (σε υψηλότατο επίπεδο) ολοκληρώνεται με τα θέματα που δόθηκαν για τη Φιλοσοφία, στη β΄ Λυκείου).

                              Πηγή:                              Φ. Κ. Βώρος

Copyright © 2002 F. K. Voros

Τεχνική/Διαφημιστική Υποστήριξη: www.fora.gr






[1] Παράδειγμα: Όλα τα μέταλλα θερμαινόμενα διαστέλλονται, με κάποιο συντελεστή διαστολής που ποικίλλει. Άρα οι σιδηροτροχιές του τρένου, που είναι σώματα μεταλλικά, κι αυτές, όταν πυρώνονται κάτω από τον ήλιο του καλοκαιριού, πρέπει να διαστέλλονται. Από τη γενική θέση οδηγούμαστε στην κρίση για το μερικό κατά λογική ακολουθία.
[2] Παράδειγμα : Έχουμε παρατηρήσει (ίσως και έχουμε μετρήσει) πολλές φορές ότι μια σιδερένια ράβδος, όταν θερμαίνεται, διαστέλλεται και το ίδιο συμβαίνει  και με όλα τα μέταλλα / μεταλλικά σώματα  που δοκιμάζουμε να τα θερμάνουμε. Φτάνουμε  στο συμπέρασμα ότι όλα τα μέταλλα θερμαινόμενα  διαστέλλονται. Από τα επιμέρους  οδηγούμαστε στη γενίκευση).

ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ


Πειθώ στον πολιτικό λόγο
   Ο πολιτικός λόγος - είτε γραπτός (π.χ. άρθρα και συνεντεύξεις) είτε προφορικός (π.χ. οµιλίες, διαλέξεις κτλ.)αναφέρεται σε ζητήµατα γενικότερου ενδιαφέροντος: οικονοµικά, κοινωνικά, εξωτερικής πολιτικής κ.ά. Είναι φυσικό λοιπόν να απευθύνεται σε ευρύ κοινό - ουσιαστικά, στο σύνολο των ψηφοφόρων µιας χώρας.

  Σκοπός του ποµπού είναι, ως ένα βαθµό, να πληροφορήσει, να διαφωτίσει το κοινό για το θέµα που εξετάζει. Κυρίαρχη όµως είναι η πρόθεσή του να πείσει τους ακροατές ή τους αναγνώστες για την ορθότητα της πολιτικής που ακολουθεί. Προσπαθεί δηλαδή να δείξει ότι η πολιτική της παράταξής του είναι καλύτερη, αποτελεσµατικότερη και ωφελιµότερη σε σχέση µε την πολιτική της αντίπαλης παράταξης.

Πως σχολιάζουμε ένα πολιτικό κείμενο

  Οι ερωτήσεις που αφορούν τον πολιτικό λόγο µπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες:
Α. Ερωτήσεις που καλύπτουν συνολικά τα χαρακτηριστικά του πολιτικού κειµένου σ' ένα απόσπασµα.

Β. Ερωτήσεις που επικεντρώνονται σε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου.


Α. Όταν µας ζητούν να σχολιάσουµε συνολικά ένα πολιτικό κείµενο, η δοµή της απάντησής µας πρέπει να είναι η ακόλουθη:

1. Αναφέρουµε το είδος του κειµένου (πολιτικό) και το θέµα του.

2. Επισηµαίνουµε ότι αποβλέπει στην πειθώ και γράφουµε την άποψη που υποστηρίζει.

3. Εντοπίζουµε τη µέθοδο-µέσο (ή τις µεθόδους) πειθούς που χρησιµοποιεί ο συντάκτης και παραθέτουµε τα εκφραστικά µέσα που χρησιµοποιεί ο συντάκτης του κειµένου.

4. Προσέχουµε µήπως το κείµενο περιέχει κάποιο από τα χαρακτηριστικά του νοσηρού πολιτικού λόγου.

Εκφραστικά µέσα
Χρήση α' πληθυντικού προσώπου
• Πλεονασµοί και συνώνυµα
• Βεβαιωτικές εκφράσεις που λειτουργούν (συχνά) ως επίκληση στο ήθος.
• Θαυµαστικές εκφράσεις που συχνά λειτουργούν ως επίκληση στην αυθεντία.
• Δεοντολογικές εκφράσεις µε τις οποίες προβάλλονται τα καθήκοντα των πολιτών.
• Συνθηµατολογία και επίκληση στο συναίσθηµα.

Επιδίωξη του πολιτικού είναι ...
• Η αµεσότητα, η οικειότητα, η συλλογικότητα, η ταύτιση µε το λαό.
• Η έµφαση.
• Η απόσπαση της εύνοιας του ακροατηρίου.    
• Η προβολή του ως συνεχιστή του έργου σπουδαίων προσώπων.
• Ο προσεταιρισµός της ψήφου των πολιτών και η προβολή του ως ηγέτη του λαού µε όραµα.
• Η έκφραση γενικότερων προσδοκιών και η διέγερση των συναισθηµάτων του ακροατηρίου.

Τα χαρακτηριστικά του νοσηρού πολιτικού λόγου
1.         Συκοφάντηση ή και δαιµονοποίηση των αντιπάλων.

2.         Προσωπολατρία-µεσσιανισµός.

3.         Υπεραπλούστευση των προβληµάτων.

4.         Διαστρέβλωση εννοιών ή αξιών.

5.         Προπαγανδιστικός λόγος

Ερώτηση: Ποια χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου µπορείτε να διακρίνετε στην επόµενη παράγραφο;

Στόχος µας είναι η ισχυρή Ελλάδα. Μια Ελλάδα ικανή να αγωνιστεί µε επιτυχία σ’ έναν κόσµο αλληλεξάρτησης. Ο κόσµος έχει αλλάξει. Νέες δυναμικές αναπτύσσονται, όπου όλοι αξιοποιούν συγκριτικά πλεονεκτήματα, επανασταθμίζουν συµφέροντα. Σ’ αυτό τον κόσµο πρέπει να συµµετάσχουµε δυναµικά κι εµείς. Ν' αναπτύξουµε µια πολιτική δράσης, δηµιουργικότητας, πρωτοβουλιών σε χώρους προκλήσεων και ευκαιριών. Να διερευνούµε τα ερείσµατά µας, να δηµιουργήσουµε νέα. Προχωρούµε λοιπόν στις απαραίτητες αναπροσαρµογές στον τρόπο διαµόρφωσης και άσκησης της εξωτερικής πολιτικής, µε τους στόχους όµως α µετακίνητους.
Απόσπααµα από οµιλία του Γ. Κρανιδιώτη στο Ελληνικό Κοινοβούλιο,
στις 16 Μαρτίου 1997

Είδος κειµένου
Θέµα
Πρόθεση



Μέθοδος
Πειθούς





Παραθέματα
Το απόσπασµα αυτό προέρχεται από πολιτικό κείµενο και έχει ως θέµα την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Ο συντάκτης του κειµένου θέλει να πείσει τους ακροατές για την ορθότητα της πολιτικής που ακολουθείται. Για να το επιτύχει αυτό, χρησιµοποιεί ποικίλες µεθόδους πειθούς: Διακρίνουµε την επίκληση στη λογική, εφόσον ο συντάκτης του κειµένου παρουσιάζει ένα επιχείρηµα: «Ο κόσµος έχει αλλάξει. Η Ελλάδα οφείλει να συµβαδίσει µε τα νέα δεδοµένα, γι' αυτό και αναπροσαρµόζουµε την πολιτική µας». Τη συνθηµατολογία: «Στόχος µας είναι η ισχυρή Ελλάδα». Την επίκληση στο συναίσθηµα: η θαυµαστική έκφραση «Μια Ελλάδα ικανή ... », οι προτρεπτικές εκφράσεις «Να αναπτύξουµε ... Να διευρύνουµε», αποβλέπουν στο να προκαλέσουν συναισθήµατα, όπως η υπερηφάνεια ή η αισιοδοξία. Την επίκληση στο ήθος: η βεβαιωτική έκφραση «Προχωρούµε ... αµετακίνητους» τονίζει τη θέληση των κυβερνώντων και την προσήλωσή τους σε εθνικούς σκοπούς.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΓΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ


Πώς αξιολογούμε ένα παραγωγικό επιχείρημα


Τα κριτήρια για την αξιολόγηση ενός παραγωγικού επιχειρήματος είναι:

1. Η ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ
2. Η ΑΛΗΘΕIΑ, και
3. Η ΟΡΘΟΤΗΤΑ

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ-ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ







ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ είναι η μέθοδος, η διαδικασία με την οποία ο νους μας καταστρώνει (οργανώνει) ένα επιχείρημα.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το επιχείρημα είναι η έκφραση ενός συλλογισμού.

Ι.Ε.Π.: Οι νέοι φάκελοι υλικού για Αρχαία Ελληνικά, Λογοτεχνία και Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου

Ι.Ε.Π.: Οι νέοι φάκελοι υλικού για Αρχαία Ελληνικά, Λογοτεχνία και Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου