Τετάρτη 30 Απριλίου 2014

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: ΤΕΧΝΗ

   

«Φυσικά υπήρχαν και υπάρχουν πάμπολλοι που ισχυρίζονται πως η Τέχνη είναι αυτοσκοπός. Χρειάζεται τάχα να πούμε πως η θέση αυτή αφυδατώνει και ευνουχίζει την Τέχνη σαν κοινωνικό φαινόμενο, την υποβαθμίζει σε προσωπική υπόθεση του δημιουργού, αποκομμένου από την κοινωνία όπου ζει και που αυτή τον δημιούργησε;»
(Μάριος Πλωρίτης)
Λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω άποψη να απαντήσετε στα ερωτήματα:
α) Τι είναι κατά τη γνώμη σας Τέχνη και ποια η λειτουργία της;
β) Πιστεύετε ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να επηρεάζεται από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της εποχής του;
γ) Τι είναι στρατευμένη τέχνη;


ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
Η τέχνη είναι ανθρώπινο δημιούργημα, που έχει σκοπούς και δράση κοινωνικούς, υπόκειται σε μια ορισμένη αλλά ακατάπαυστα εξελισσόμενη τεχνική και δέχεται κρίση αξίας ανάλογα με ένα ορισμένο κάθε τόσο ιδανικό του ωραίου, που αλλάζει κατά καιρούς και κατά τόπους. Είναι μια πραγματικότητα που συνθέτει ο καλλιτέχνης, ο δημιουργός, με στοιχεία που δανείζεται τις περισσότερες φορές από τη φύση, τα περνάει όμως μέσα από τη δική του προσωπικότητα, μεταγγίζοντάς τους τα δικά του χαρακτηριστικά.

Α. ΟΡΙΣΜΟΙ – ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ:
1. Θεώρησαν την τέχνη έκφραση του θρησκευτικού συναισθήματος, έναν τρόπο για να καταλαγιάσει ο αρχέγονος τρόμος μπροστά στο άγνωστο της φύσης. Γιατί η τέχνη μετατρέπει τον τρόμο σε ρυθμό. Είπαν πως δεν είναι τίποτε άλλο παρά απεικόνιση της φύσης και των πραγμάτων ή ένα όργανο επικοινωνίας και έκφρασης των συναισθημάτων και ιδεών του ανθρώπου, έκφραση μιας ανάγκης να νικηθεί η μοναξιά. Την ταύτισαν ακόμη με το όνειρο, τη μέθη, το παραλήρημα και τη σύγκριναν με το παιχνίδι.

2. Η ετυμολογία της λέξης, από το ρήμα «τίκτω», που σημαίνει «γεννώ», φανερώνει την προέλευσή της. Είναι η ικανότητα δημιουργίας έργων, που προκαλούν αισθητική απόλαυση, και συνιστούν την έκφραση και ερμηνεία του ωραίου.

3. Τέχνη είναι η ικανότητα του ανθρώπου με τα διάφορα δημιουργήματά του, να εκφράζει το ιδεώδες του καλού και του ωραίου.

4. Τέχνη είναι το μέσο που φέρνει τον άνθρωπο σε ισορροπία με το περιβάλλον του. Είναι ένα απαραίτητο μέσο αυτής της συγχώνευσης του ξεχωριστού ατόμου με το σύνολο της άπειρης κοινωνικοποίησής του, της συμμετοχής του στα βιώματα, στις εμπειρίες και στις ιδέες ολόκληρου του ανθρώπινου γένους.

5. Η Τέχνη είναι μια λειτουργία που και για τον ίδιο τον καλλιτέχνη και για όσους επικοινωνούν με το έργο του, αποτέλεσμα έχει τον ψυχικό καθαρμό. Καθαίρει ψυχικά με το νόημα ότι όχι μόνο πλουτίζει αλλά και εξαγνίζει, εντείνει και συνάμα ανατείνει τη συγκινησιακή ζωή του ανθρώπου.

Ευάγγελος Παπανούτσος
«Αισθητική»

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:
Η καλλιτεχνική λειτουργία υπήρχε στον πρωτόγονο άνθρωπο και ήταν αναπόσπαστα δεμένη με το σύνολο της ψυχικής του ζωής. Οι πρώτες ενδείξεις τέχνης συντροφεύουν τα πρώτα κιόλας βήματα του ανθρώπου μέσα στον κοινωνικό του περίγυρο, αλλά εξυπηρετούν τις σκληρές ανάγκες μιας σκληρής ζωής ή αποτελούν μέρος της θρησκευτικής οικονομίας.
Στην κλασική Ελλάδα η τέχνη είναι μέσο ηθικοποίησης, γνώσης και παιδαγωγικής. Ο Σωκράτης έλεγε ότι η τέχνη οδηγεί τον άνθρωπο στο αγαθό,. Ο Πλάτωνας στην αλήθεια.
Στο Μεσαίωνα, σαν έκφραση του ωραίου, η τέχνη ονομάστηκε «χαρούμενη επιστήμη». Μετά από τις διάφορες ερμηνείες της τέχνης, που κατά καιρούς επιχείρησαν μεγάλοι διανοητές και την καθαρά ιδεαλιστική και ανεδαφική, η σύγχρονη τέχνη έχει ριχθεί σε μια προσπάθεια «καθαρμού»κι αναγέννησης αντλώντας δυνάμεις και ζωτικότητα στις απαρχές της.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ:
1. Η τέχνη έχει κέντρο τον άνθρωπο. Τη ζωή του μέσα στη φύση και στην κοινωνία. Τον αγώνα του να γνωρίσει τον εαυτό του και τους άλλους. Να γνωρίσει τις ιδέες, τους πόθους και τα πάθη του.
2. Η τέχνη συλλαμβάνει τη ζωή και τη φύση, αλλά δεν τις μιμείται. Τις κατακτά πνευματικά.
3. Ο καλλιτέχνης συλλαμβάνει την εσωτερική νομοτέλεια των μορφών ή των φαινομένων, που τον ενδιαφέρουν και τα μετατρέπει σε μορφέςσύμβολα, που αποπνέουν τη δική του αποκλειστικά πνευματικότητα.
4. Το έργο τέχνης έχει δομή και εσωτερική νομοτέλεια, ακόμη και στην πιο αφηρημένη τεχνοτροπία. Για το λόγο αυτό είναι σύνθεση και όχι κατασκεύασμα.
5. Η τέχνη δεν ενδιαφέρεται να μεταδώσει γνώσεις. Αντίθετα, βλέπει τον κόσμο με μάτια πάντα καινούρια και αναζητά νέες οπτικές γωνίες, νέα επίπεδα και νέες διαστάσεις του πνεύματος, που θα μπορούσαν ν’ αποδώσουν την ιδέα του καλλιτέχνη με μεγαλύτερη συνέπεια.
6. Η τέχνη ενώνει τους ανθρώπους. Προϋποθέτει μια βαθιά σχέση ανάμεσα στο δημιουργό και σ’ εκείνους που βλέπουν ή ακούνε το έργο.
7. Η τέχνη απολυτρώνει τον άνθρωπο από τη μηχανιστική καθημερινότητα, τον ευχαριστεί και τον κοινωνικοποιεί, αφού τον ενώνει σ’ ένα κοινό αγώνα για την υπερπήδηση φυσικών και κοινωνικών εμποδίων.
8. Η τέχνη συντελεί στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και οδηγεί τον άνθρωπο σε μια πληρότητα ζωής.
9. Ενώνει το περιορισμένο του «εγώ» σε μια κοινοτική ύπαρξη, κοινωνικοποιεί την ατομικότητά του.

Β’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
«Η τέχνη για την τέχνη»: Πολλοί υποστηρίζουν ότι μοναδική αποστολή της τέχνης είναι η έκφραση του ωραίου, άρα οι καλλιτέχνες δημιουργούν με μοναδικό σκοπό τους ν’ αγγίξουν την τελειότητα. Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει ότι ο καλλιτέχνης θα ζει αποκομμένος από το περιβάλλον του, πέρα και έξω από την εποχή του.

Ο αληθινός καλλιτέχνης όμως είναι γέννημα και εκφραστής της εποχής του. Δεν μπορεί παρά να συγκινείται και να επηρεάζεται από τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Ο καλλιτέχνης είναι ο σεισμογράφος της εποχής του. Φορτίζεται, εμπνέεται, σιτίζεται πνευματικά από το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και δημιουργεί.

«Ο μεγάλος καλλιτέχνης δεν είναι της εποχής του, είναι η εποχή του».
Γιώργος Σεφέρης

ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ:
1. Η προσωπικότητα του καλλιτέχνη, οι τάσεις, οι ευαισθησίες, τα ενδιαφέροντά του εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το ευρύτερο περιβάλλον.
2. Ο καλλιτέχνης δημιουργεί για να εκφραστεί, αλλά και για να επικοινωνήσει με τους συνανθρώπους του. Η επικοινωνία όμως απαιτεί σημεία επαφής ανάμεσα στο δέκτη και τον πομπό.
3. Γνήσια και μεγάλη είναι μόνο η Τέχνη που εκφράζει την εποχή της, τις αισθητικές αντιλήψεις, αλλά και τα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα που την προσδιορίζουν.
4. Ο καλλιτέχνης χάρη στην ευαισθησία του συλλαμβάνει και κατανοεί τα μεγάλα προβλήματα πριν από τους άλλους. Είναι λοιπόν υποχρεωμένος να τους διαφωτίσει και να προτείνει λύσεις. Σήμερα ειδικά, που η μοναξιά και το άγχος στιγματίζουν τον άνθρωπο, που το συναίσθημα έχει κηρυχθεί έκπτωτο, οι αξίες αμφισβητούνται και απορρίπτονται, οι πυρηνικοί εξοπλισμοί πληθαίνουν, η μαζοποίηση, ο συγκεντρωτισμός της εξουσίας και ο άκρατος καταναλωτισμός αφαιρούν από τον άνθρωπο την ελευθερία και τον αυτοσεβασμό του, ο αληθινός δημιουργός έχει χρέος, μέσα από το έργο του, να επισημάνει τα λάθη και να προτείνει δρόμους διαφυγής από τα αδιέξοδα.
5. Ο καλλιτέχνης που αποκόβεται από το κοινωνικό «γίγνεσθαι» υποβιβάζει την τέχνη σε εφαρμογή αισθητικών κανόνων και αντιλήψεων.

«Προορισμός του ποιητή, όπως και του επιστήμονα, είναι να κατανοήσει και στη συνέχεια να μεταδώσει στους άλλους τα φλέγοντα και τα αιώνια προβλήματα της εποχής του και της κοινωνίας του»
Ίψεν

«Η τέχνη δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά κάτι μια κοινωνική λειτουργία που έχει προορισμό να βοηθήσει τον άνθρωπο, να τον χειραγωγήσει, ώστε να ξεπεράσει τα προβλήματά του, και να τον ενισχύσει στον αγώνα του για την πρόοδο από κάθε πλευρά».
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος

Γ’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ:
Με τον όρο «στράτευση» οι περισσότεροι εννοούν την πολιτικοποίηση του καλλιτέχνη. Σύμφωνα μ’ αυτήν την άποψη «στρατευμένος» καλλιτέχνης είναι κατά κανόνα αυτός που τα έργα του έχουν κοινωνικό ή πολιτικό περιεχόμενο. Η μερίδα των ατόμων που εναντιώνονται στη «στρατευμένη» τέχνη ταυτίζουν τον όρο «στράτευση» με την πολιτικοποίηση. Αναγκαίο λοιπόν είναι να ξεκαθαρίσουμε τον όρο «στράτευση».
Στρατευμένη είναι η τέχνη που αναφέρεται γενικότερα στα κοινωνικά (και όχι μόνο στα πολιτικά) φαινόμενα και παίρνει μια στάση απέναντί τους. Είναι η τέχνη που εκφράζει μια ιδεολογία πολιτική, φιλοσοφική, θρησκευτική.
Όμως η στράτευση αυτού του είδους, όταν δεν είναι επιβεβλημένη από τα έξω, αλλά είναι κάτι που βγαίνει μέσα από τον καλλιτέχνη, σαν εσωτερική του ανάγκη και με τον απαραίτητο όρο ότι καταξιώνεται αισθητικά, τότε η στράτευση αυτή δεν αφορά την ταύτισή της με την πολιτικοποίηση, διότι ο καλλιτέχνης σ’ αυτή την περίπτωση εκπληρώνει τους όρους της τέχνης. Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: πότε και ως ποιο σημείο η «στράτευση» είναι αποτυχημένη, γιατί σκοτώνει την τέχνη και καταντά φθηνό κήρυγμα;
Η «στράτευση» καταντά αποτυχία όταν απ’ έξω επιτάσσεται στον καλλιτέχνη να παίρνει πολιτικές θέσεις με το έργο του και να υπηρετεί μια σκοπιμότητα, χωρίς να βγαίνει φυσιολογικά και αυθόρμητα απ’ τον ίδιο σαν δική του εσωτερική ανάγκη και κυρίως χωρίς να καταξιώνεται αισθητικά. Η πολιτική πρέπει να αποτελεί και να λειτουργεί σαν ένα ερέθισμα που έρχεται απ’ έξω και προκαλεί μια συγκίνηση στον καλλιτέχνη.
Στην άλλη περίπτωση με το να αφορίζεται ολοκληρωτικά η πολιτική μέσα στην τέχνη, σαφώς υπηρετείται μια πολιτική σκοπιμότητα που δε θέλει να θίγονται τα κακώς κείμενα. Σε εποχές όμως οριακών κρίσεων (π.χ. δικτατορία) τι πρέπει να κάνει ο καλλιτέχνης; Τότε ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να μείνει ασυγκίνητος κι αδιάφορος ή ν’ αποτολμά να υποστηρίζει δημόσια ότι όλα αυτά είναι έξω από το χώρο της τέχνης και τις αρμοδιότητές της, γιατί δήθεν γι’ αυτή στόχος και περιεχόμενο είναι η ομορφιά.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Ο καλλιτέχνης είναι αυτός που κατανοεί και συλλαμβάνει την αιωνιότητα και την πολυτιμότητα του ωραίου και το μορφοποιεί διερμηνεύοντάς το από τη δική του οπτική. Καλλιτέχνης και εποχή δένονται άρρηκτα με μια σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης. Ο καλλιτέχνης συντελεί στη διάπλαση συνειδήσεων, στην αφύπνιση των ναρκωμένων, γιατί δεν είναι μονάχα χρωστήρας ή πέννα, είναι και στάση ζωής. Ζώντας συνειδητά στο κοινωνικό πλαίσιο της εποχής του και όχι ξεκομμένος απ’ αυτήν, επηρεάζει και επηρεάζεται από τις κοινωνικοπολιτικές και πολιτιστικές αναδιπλώσεις του καιρού του.
Χρέος του όμως, όπως και της τέχνης, είναι να λειτουργήσει αυτόνομος, ακέραιος, απαραβίαστος από σκοπιμότητες, καιροσκοπισμούς και περιορισμούς, για να μπορεί κάθε φορά να ξεπερνά τα πλαίσια της αισθητικής αρχής και να υπηρετεί την κοινωνική πραγματικότητα και μόνο. Γιατί η τέχνη παράγεται με συνεργασία αντικειμένου και υποκειμένου και με τη συμμετοχή του θεατή δημιουργείται η αισθητική συγκίνηση, αυτή η αμοιβαία κατανόηση, η συμφωνία με τη φύση.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ:
«Σύμφωνα με μια άποψη, οι Τέχνες και ο πολιτισμός γενικότερα μπορούν ν’ ανθίσουν πραγματικά μόνο σ’ ευημερούσες κοινωνίες». Σχολιάστε το ρόλο του οικονομικού επιπέδου της κοινωνίας στην ανάπτυξη γραμμάτων, τεχνών, προβληματισμών κ.τ.λ.

A. Η άποψη αυτή έχει πολλούς υποστηρικτές:
1. Οι τέχνες και τα γράμματα προϋποθέτουν υψηλής ποιότητας παιδεία, που μπορεί να προσφέρει κυρίως μια ευημερούσα κοινωνία.
2. Άλλωστε, μονάχα όταν έχουν λυθεί ζωτικά προβλήματα επιβίωσης, είναι δυνατό το πνεύμα να στραφεί στην απρόσκοπτη έρευνα και καλλιέργεια των επιστημών και τεχνών.
3. Προϋπόθεση δηλαδή ύπαρξης και ανάπτυξης των επιστημών και των τεχνών είναι τα οικονομικά μέσα και η άνεση, ο ελεύθερος χρόνος, η απερίσπαστη σκέψη κ.τ.λ.
4. Σύμφωνα με ορισμένες απόψεις, άλλη σημαντική προϋπόθεση για διακίνηση των ιδεών, ανάπτυξη και έκφραση των προβληματισμών είναι το ελεύθερο και δημοκρατικό πολίτευμα, το οποίο όμως πάλι προϋποθέτει ικανού βαθμού οικονομική άνεση και ανάλογη παιδεία.

Β’

1. Παρ’ όλα αυτά η αναδίφηση στο παρελθόν παρουσιάζει πάρα πολλές περιπτώσεις κοινωνιών, που ανέπτυξαν γράμματα και τέχνες, πριν φθάσουν σε κατάσταση γενικής ευημερίας.
2. Άλλωστε βασικές πηγές έμπνευσης επιστημών & τεχνών υπήρξαν πάντα μέχρι τώρα ο πόλεμος, η δυστυχία και η οδύνη.

Γ’

Επομένως, μπορούμε να τοποθετηθούμε απέναντι στο πρόβλημα ως εξής: Οι κοινωνίες των ανθρώπων, αντιδρώντας σε διάφορες κρίσεις (έλλειψη αγαθών, πολέμους, κοινωνικές αναστατώσεις κ.τ.λ.) αναπτύσσουν έντονη δραστηριότητα που βαίνει παράλληλα στον οικονομικό, επιστημονικό, καλλιτεχνικό χώρο κ.τ.λ. Δραστηριότητα η οποία τελικά τις οδηγεί αργά ή γρήγορα σε μια ευημερούσα κατάσταση. Πιο αλήθεια θα ήταν να πούμε ότι οι Τέχνες και ο Πολιτισμός βαίνουν παράλληλα με την ευημερία, παρά το ότι το ένα είναι προϋπόθεση του άλλου.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Ι.Ε.Π.: Οι νέοι φάκελοι υλικού για Αρχαία Ελληνικά, Λογοτεχνία και Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου

Ι.Ε.Π.: Οι νέοι φάκελοι υλικού για Αρχαία Ελληνικά, Λογοτεχνία και Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου